Zera hori

26/Nov/2021 Bizi gara!, Mendian Hil Hirian Hil

galicia-profunda“Aulki Hutsak” Galizian ez aurkeztu izanaz penarekin gelditu nintzen. Lurralde hartan ez daukat familiarik edo lotura horietakorik, baina bertara itzuli izan naiz behin eta berriz bizitzan zehar. Zerbait oso erakargarria dauka niretzat, Asturiasek ere badaukana. Zera hori.

Lugo izan zen ezagutu nuen lehenengo hiria, oso gaztetan, zer eta ingelesezko kolonia batera joan nintzenean anaiarekin uda batean. Bertako behe-lainoak eta harresiak ezagutu nituen, bestela, Jose Ramon Monterroso lagunari bisita egitean. Ordurako Medikuntza karrera amaituta geneukan, Madrilgo Complutenseko fakultatean elkar ezagutu genuen, musean bikotea ginen eta adiskide handi bihurtu zen orduz geroztik. Bizitzan ez daude hainbeste lagun maila horretakoak, bera da horietako bat. Eta berak antolatu zuen, hiriko kartzela zaharra izandako eraikinean, eta mendi taldearekin batera, MHHHen emanaldia. Joao Aveledo aspaldiko laguna ere bertara hurbildu zen, eta ederra izan zen familia bat ikusi izana, 6 urteko alabatxoarekin. Gaia bazekiten zein zen, eta ekarri zuten neskatoa.

Galiziako bidaia honetan, “Santiagoko bidea” oinetako babarik eta nekerik gabe egin dut. Bilbotik Compostelara hegazkinez ordu batean. Dokumental hau Santiagon izan zen kontzebitua, 2019ko urrian bertan izan ziren zainketa aringarrietako jardunaldiak. Eta hor piztu zen lan hau egiteko hasierako ‘brainstorming’ hura. Urte bi geroago horra itzuli naiz, beste zirkulu bat itxiz.

Allariz izan zen bigarren geltokia, bisitatzea merezi duen herri eder horietakoa da, ukitu erromanikoak eta guzti. Presondegia izan zen beste garai batean gaur egungo kultura etxea (kasualitatez, Lugon bezala). Eta hangoak dira Mikel Cresporen izeba baten sustraiak. Ana izeba eta Josu osaba egon ziren, eta oso berezia izan zen solasaldia horregatik. “Sutondoa” piztu genuen, eta hausnarketak eraman genituen herriko taberna zahar eta dotore batera. Pelikularen baten kokagunea izan zena.

Ourense izan da hirugarren eta azken geldialdia. Franxo laguna, Galeusca-koa, honen atzean egon da. Marcos Valcárcel (kartzela berriro) izena zuen auditorioak, eta emanaldia Club Alpino Ourensan-ek antolatutako ikus-entzunezko astearen barruan egon da. 50 urte bete ditu aurten mendi taldeak, nik bezalaxe, 1971koak gara biak. Giro goxoa izan genuen, sutondoa berriz ere, solasaldian eta afarian. Baina are politagoa izan zen goizean eta arratsaldean mendi aldean ibili izana, antzinako castro hura eta hondatutako monasterio bat, basoaren barruan, bisitatzean. Dena hiriaren inguruetan. Borobila.

Asteburu luze honetan momentu “enxebre” hauek guztiak bizi izan ditut. Zera hori.

 

Info+: O médico e cineasta Iñaki Peña exhibe en Lugo o seu documental sobre o dó – G24

Beste zortzimilako bat

17/Nov/2021 Bizi gara!, Mendian Hil Hirian Hil, Zarautz Errukitsua

torelloBartzelonako aireportutik trena hartu behar duzu Sants geltokiraino. Eta hor beste tren bat hartu, L’Hospitaletetik Puigcerdà-rano joaten den lineakoa. Denbora behar da, baina azkenean iristen zara Osonako hiriburura. Vic tamaina ertaineko hiria da, Zarautzek halako bi biztanle dituena. Bertan lan egiten du Zainketa Aringarrietako pope handietako batek estatu mailan, Xavier Gómez-Batistek. Eta bertan abiatu zuten komunitate errukitsua edo zaintzailea duela 6 urte, geure erreferentzietakoa izan dena: Vic ciutat cuidadora, Katalunian sortutako lehenengoa.

Vic-ekoa zen Jaume Balmes (Bartzelonako kaleari izena eman ziona, uste dut), Quimi Portet (“El último de la fila”; Nafarroa Beherean edo Zuberoan hor nonbait erdi galdurik bizi izan zen, bolada batez), Marta Rovira politikari erbesteratua edo Raul Lopez (saski jokalaria, Bilbon ere ibilitakoa). Hangoa da Susana Llavina zarauztarra ere, MHHHeko protagonista. Hiriak ikusteko moduko katedral dotorea dauka, detaile erromaniko ederrak dituena, Larruaren museoa ere badauka, sekula bisitatu gabe neukan horrelakorik. Plaza nagusi ikusgarria dauka. Baita mendi liburu-denda gomendagarria ere. Eta ondo jateko txokoak, bai horixe. Gogoekin gelditu nintzen barraskiloak jateaz, dena ezin da.

Baina bidaiaren xedea, berez, apur bat iparralderago dagoen herria zen. Torelló Mountain Film Festival antolatzen dute bertan duela ia 40 urtetik, Penintsulako beteranoena da, baita garrantzitsuena ere, Bilboko Mendi Filmekin batera. Gustura, oso gustura ibili nintzen zinemaldian ere. Susana eta Felix ezin ziren etorri, baina Susanaren senideak egon ziren proiezkioan. Katalanez egin ahal izan nuen aurkezpena, duintasunez esango nuke. Pozik nago tren hau hartu izanaz, bizitzan behin pasatzen den horietakoa izanik. Izaskun Andonegik dokumentalaren amaieran esaten duen moduan, ez dakigu aurrean etorkizunean zer daukagun, baina beti izango dugu beste tontor bat gure zain. Zerrendan dagoen horietako bat Pica d’Estats da, Kataluniako garaiena. Egunen batean egingo ahal izango dugu Galeuscako espedizio bat hara? Inshallah.

Galizian izango da hurrengo asteburu potentea.

Jarraituko du.

 

Info+ Festibaleko Twitterren.

Hegan

13/Nov/2021 Aulki Hutsak, Mendian Hil Hirian Hil, S(u/a)minetik bakera, Zarautz Errukitsua

miruaBilbotik Bartzelonara doan hegazkinean noa. Begiak itxi ditut. Aste trinkoa izan da, estres handikoa. Bereziki zainketa aringarriak behar dituzten pazienteak izan ditut ospitalean eta kontsultan. Egun hauek kanpoan egongo naizelako, eta hurrengo asteburuan ere, baita azaroko azken aste osoan ere. Lana pilatzen da eta emozionalki kudeatu behar duzu pazienteek eta senideek dakartena: Sufrimendua, beldurra, zalantza, bertigoa, esker ona, haserrea, tristura, damua, poza…

Pirinioetako tontorrak ikusi ahal izan ditut, elurtuta. Denbora luzea zen hegaldi bat ez nuela hartzen. Udalatxeko tontorrean ere elur malutak ikusi nituen aurrekoan. Arrasaten, astelehenean aldez aurretiazko borondateei buruzko hitzaldia antolatu zuen Nagusien Kontseiluak, eta hizlari moduan gonbidatu ninduten. Kulturate aretoa beteta, gaiak pizten duen interesa seinale.

Katalunian azkeneko aldiz “S(u/a)minetik bakera”-rekin egon ginen Aitor, Maider eta hirurok, 2018ko urtarrilean. Sumineko garaiak izan ziren haiek, sosegu handiagoa topatuko dut orain. Gaizki orbaindutako zauriek izan dezaketen sosegua behintzat. Zarautzen, asteazkenean, heriotza baino lehen aldez aurretik hasten den doluari buruz hizketan egon ginen, dementziekin lotuta batik bat. Maria Victoria Lucero eta biok hizlari, Afagik eta Zarautz Herri Zaintzaileak antolatutako ekitaldia izan zen, harrera oso ona jaso zuenaModelo zineman.

Ostegunean, Errenterian izan nintzen. Maiderren herria. Leihotik begiratuta, hodeiak ikusten ditut orain gure azpian. Orereta niretzat Gabonak dira, Olentzero Pello eta Aiora txikiak zirenean, neure gurasoak bizirik zeudenean, txistulariak; Urdaburu, Listorreta, Añarbe, Urdaburu mendi taldearen borda Ezkaurreko magaletan; Miren, Jon, Arantza, Aurita, amona Isabel, Joxe Manuel, Jon, Ainhitze… ; Imanol, Mikel, Pilartxo, Joxe Mari, Gema, “Aulki Hutsak”. Niessen aretoan egon ziren aipatutako bidelagunetatik asko. Beste batzuk ez daude jada.

Mendi Film 2021 ate joka dagoen honetan, Mendi Tourreko azken emanaldia egin dugu ostiralean Elgoibarren. Lankide baten doluan alboan egoteko arratsaldea ere izan zen, garagardotan. Baita Iñaki Izan bidelagunarekin egotekoa ere. Herri Antzokiak ere itxura ederra izan zuen, publikoaren epeltasuna jaso genuen. Sua piztuta zegoen han ere. Alde batean Karakate, eta bestean Kalamua eta Morkaiko.

Eta orain, aste mamitsu honen buruan, Osona dut zain: Torelló eta Vic.

Jarraituko du.

Kontrasteak

05/Nov/2021 Mendian Hil Hirian Hil

udazkena2Azken aste honetan udazkena itzuli da azkenean. Bueltatu dira euria eta lainoak, iparra gailendu da hegoaren gainean. Ongi etorriak. Bestela ere, kontrasteetako egunak izaten ari dira hauek. Hildakoak bereziki gogoratzen ditugun egunak ditugu.

Aurreko ostiralean, dokumentalaren emanaldia antolatu zuten Arantzan, Bortzirin. Beste behin bakarrik egona nintzen herri hartan, Mendaurrera igotzeko. Hain zuzen ere “Aulki Hutsak” prestatzen ari nintzenean. Lehengo egunean, ederra izan zen gaueko iluntasunetik espazio goxo batean sartzea. Herriko liburutegi txikian izan zen proiekzioa, lekua zegoen dozena bat pertsonarendako, eta oso giro ederra piztu zen, berogailuko suak epelduta. Solasaldian hagitz gustura egon ginen, eta bueltako bidea aprobetxatu nuen Lesakako hilerritik pasatzeko eta tarte bat pasatzeko, iluntasunean, aita, ama, amatxi eta abueloaren hilobiaren alboan.

Domekan, berriz, oso bestelakoa izan zen kontua Lea-Artibai aldean. Kontrastea nabarmena izan zen Nafarroatik Bizkaira, hizkeraz eta paisaiaz gain. Markinatik igaro zen Mendi Tourra, eta ederto igarri zen. Aretoa bete zuen jendeak, tartean Eva Bilbao eta Agustin Erkizia bidelagunak. Ziur aski solasaldi luzeago baten esperoan geldituko ziren, ginen. Amaitzean, pertsona batek kontatu zidan ekainean markinar bat hil zela mendian, eta oso presente izan zutela. Balio dezala emanaldi bakoitzak omenaldi hauek egiteko, publikoki adieratzen direnak edo geure baitan gordetzen ditugunak.

Azken kontrastea “Dando vida a la muerte” festibala izan da. Euskal Herritik atera gara beste behin ere, birtualki bada ere, besteak beste Mallorcara bidaiatuz. Bigarren edizioa da aurtengo jaialdiarena, besteak beste plazaratzen dituena horma horiek, proposamen bakar batekin, esaldi bat amaitzearena: “Hil aurretik nahi dut…”. Death Cafeak, ipuin kontalaria eta hitzaldiak dira beste ekimen batzuk, eta zineforuma. Izaskun Andonegi eta Amaia Gozategik lagunduta egon nintzen Orion, eta jendearen beroa izan zuten Hondarribian ere, aldi berean. Leku bietan bildu ginen talde bana, “sutondoan”.

Oso eskertuta.

 

“Los alpinistas no somos idiotas. O por lo menos no completamente idiotas. No vamos a la montaña a morir. De las montañas emana una energía que nosotros absorbemos, que nos llena, nos ilumina, que acaso exorciza nuestros demonios y nos redime. Que nos mueve, al fin y al cabo”. Iñaki Ochoa de Olza.

 

 

Ikusi mendizaleak

26/Oct/2021 Mendian Hil Hirian Hil

BeasainMendiAsteaBete-beteta etorri eta joan da aurreko astea, zorionez edo zoritxarrez ez da ohikoa dokumentalarekin lau emanaldi edukitzea. Abenduan 12 hilabete izango dira estreinatu genuenetik, eta udazken honetan bizitu egin da erritmoa. Bejondeigula. Aste honetan, bestela, 20 urte bete dira Pumoriko espedizioaren elurbizia gertatu zenetik. Beñat Arrue, Javi Arkauz, Aritz Artieda, Cesar Nieto eta Iñaki Aiertza han gelditu ziren, denboran izoztuta, betiereko gaztetasunean.

Irurara ezin izan nintzen hurbildu pasa den asteartean, ingurunea bestela ere apenas ezagutzen dut, eta aukera ona zen. Hernioko mendigunearen ekialdeko muturrean dago kokatuta, eta mendiaren hilabetearen barruan agendaratu zuten proiekzioa. Ana Argote eta Hur Lertxundi lankideak bertan egon ziren, eta euren inpresioak konpartitu ahal izan genituen.

Beasainen bestela XIV. Mendi Astea antolatu zuten (ikusi lerro honetako linkean trailer dotorea). Hasteko, oinaztar eta ganboatarren Euskal Herri honetan, pozgarria da jakitea herri batean bi mendi talde daudela, eta elkarrekin ondo moldatu ez ezik batera antolatzen dituztela hauek bezalako jardunaldiak. Halaber, Ekaitz Goikoetxea aurrez aurre ezagutzeko aukera izan nuen joan den asteazkenean, ibilbide hain interesgarria daukan pertsona.

Urnietan, bitartean, Edurne Pasabanek zabaldutako bidetik abiatu ginen Iñigo Suberbiola eta biok, Andoni Urbistondoren eskutik. Berak aurretik egindako elkarrizketa mamitsua irakurri duzue linkean. Ez ginen ibili eguraldiari buruz berbetan ostiralean, muinera jo genuen eta, eguaztenean bezala, solasaldi sendoa atera genuen aurrera, publikoaren harremanetan.

Getaria  izan zen borobiltzea. Ondoko herrira oinez iritsi nintzen, goiko bidetik, Santa Barbarakoa. Ingurune haietan grabatu genituen irudiak pelikularako, baselizaren inguruan eta Torreoian. Mendi Tourrera itzuli ginen domekan, publikoak erantzun zuen, eta solasaldi bizia eskaini genuen Felix Zubiak eta biok, Aitor Elduaienek betiko moduan bikain aurkeztuta.

Tolosaldea, Goierri, Buruntzaldea eta Urola Kosta. Datorren astean Gipuzkoatik atera eta Bortziri (Arantza) eta Lea Artibai (Markina) bisitatuko ditugu.

Begiak zabaldurik, bihotza erretan.

PD.- Segura Irratian elkarrizketa Irati eta Ekaitz Goikoetxearekin.

Barkamenaz

14/Oct/2021 Humanizazioa, S(u/a)minetik bakera, Zineman

MaixabelItxi begiak, arnasa hartu lasai, saiatu beste pentsamenduak alboratzen. Saiatu kanpoko soinuei entzungor egiten. Eta saiatu burura ekartzen inoiz zeure biografian min gehien egin dizun pertsona hori, zerbait barkaezin hura egin zizuna. Eutsi pertsona haren irudiari, gogoratu sentitu zenuena (edo duzuna). Sentitu mina. Arnasa hartu lasai. Mina askatu. Eta saiatu pentsatzen pertsona hari barkatzen. Arnasa hartu. Mina askatu.  5 minutuko ariketa.

Itxi begiak, arnasa hartu lasai, saiatu beste pentsamenduak alboratzen. Saiatu kanpoko soinuei entzungor egiten. Eta saiatu burura ekartzen inoiz zeure biografian min gehien egin diozun pertsona hori, zerbait barkaezin hura egin zeniona. Eutsi pertsona haren irudiari, gogoratu sentitu zenuena (edo duzuna). Sentitu mina. Arnasa hartu lasai. Mina askatu. Eta saiatu pentsatzen pertsona haren barkamena. Arnasa hartu. Mina askatu.  5 minutuko ariketa.

Barkamena, errukia bezala, kutsatutako kontzeptu horietakoa da. Errefusa edo lotsa sentitu dezakezu planteatze hutsarekin, kutsadura harengatik. Eta, hala ere, zein beharrezkoa den, zein osatzailea den. Maila pertsonalean eta kolektiboan. Maixabel Lasak berak bigarren aukerei buruz nahiago du hitz egitea. Bera izanda, nire ustez, barkamenaren eredu nagusietakoa geurean. Erreferente moral handia. Ez dakit ikus-entzun duzuen “Maixabel” pelikula, baina karteldegiant opatuko duzue oraindik hemen edo han. Zoazte.

Aldea dagoelako barkatzen duzunean edo barkatzen eta ahazten ez duzuenean. “Herriak ez du barkatuko”, entzuten genuen kalean, irakurtzen genuen kaleko hormetan. Irati Goikoetxeak beste irakurketa posible bat izen bereko liburuarekin, aurreko linkean hari buruzko iruzkina topatuko duzue. “Cumplimiento íntegro de las penas”, entzuten genuen kalean. “Ni olvido ni perdón con los terroristas”, irakurtzen genuen kaleko hormetan…

Bestela, barkamena bera mendeku mota bat izan daiteke? Hor daukazue, nahi izanez gero, Eric-Emmanuel Schmitten liburua, “Barkamenaren mendekua” hain zuzen ere.

Eta amaitzeko, beste azpikontzeptu bat, laikoa bezain sakonki espirituala, gazteleraz “perdón no-dual” esaten dena. Honen inguruan eskola oso bat dago, euskaraz  Barkamenaren Eskola esangi genuena. Hor dabiltza Jorge Lomar eta Reyes Ollero gidaritza lanetan. Mila esker zeuri, Izan, hauen berri ematearren.

 

Norbait ibiltzen da zure hilobiaren gainean

03/Oct/2021 Literaturan

AlguiencaminaMariana Enríquez argentinar idazlea da, “nueva narrativa argnetina” delako mugimenduan sailkatua eta beldurrezko generoan espezializatua. 2013an argitaratu zuen bidaia liburu berezi bat, munduan zehar egindako bisitak kontatzen dituena. Bisitak… hilerrietara.

Liburuaren hasieran, Genovako kanposatua bisitatuko dugu, Cimitero monumentale di Staglieno. Monumentu eta eskutura ederren artean, osagai erotikoak ere sartzen ditu.  Eros eta tanatos. Hasiera ona.

Patagoniako iparraldean, Trevelin hiri txikira joango gara, Chubut probintzira. Txundigarria da galestarren historia XIX. mendeko erdialdetik gaur egun arte. Puerto Madryn aldera eta Valdés Penintsulako itsas fauna ikustera joanez gero, oso gomendagarria da Galestik joandako gizon eta emakume haien itsasgora eta itsasbeherei buruz irakurtzea, baita tehueltxe indiarrekin izandako elkarbizitza ere, orokorrean harrigarriki nahikoa baketsua.

Enríquez-ek ekartzen gaitu etxera, halaber. Ingelesen hilerrira, Urgullen. Ez baduzue oraindik ezagutzen, erabat gomendatzekoa da ibilaldi bat egitea hortik. Egunez baldin bada hobeto, eta egun lainotu batean edo zirimiripean are hobeto. Idazleak, bestela, gauaz egiteko zortea izan zuen, Begoña del Tesoren konpainian. Halaber, gau berean Polloe eta Igeldoko hilerria ere zapaldu zituzten. Baina Urgullera itzulita, interesgarria da historia. Zelan dauden bertan lurperatuta Lehen Karlistaldian etorritako britainiarrak (gehienak eskoziarrak uste dut).

Patagoniara itzulita, hegoaldeko muturrera oraingoan, Punta Arenas-era bidaiatuko gara, Txile aldean. Eskualde hartan indiarrekin egindako sarraskiek gogorarazten digute horrelakoak ez zirela bakarrik gertatu Ipar Ameriketan. Edertasun naturalaren ondoan, indarkeria eta heriotza.

New Orleansekoa, bestela, ez dakigu zenbat dauka naturaletik. Katrinak, bizidunen hiriarekin batera, bertako hilerria ere kolpatu zuen, eta uholdeak hartuta gelditu zen. Nolabait, bizidunekin egin bezala hildakoak ere ito egin zituen. Oso irudi potentea iruditu zait. Louisianatik ez urrutiegi, Tennessee ere bisitatu zuen idazleak, Memphis hain zuzen ere, Graceland zehatzago. Elvis Presley erregearen hilobia.

Guadalajarako pasarteak, bitartean, Mexikoko erritoak, mariatxiak eta alaitasun bitxi hori oroitarazten dizkigu. Ni zehazki Tijuanaz gogoratu nintzen atal hori irakurtzean, bertako hilerria ezagutu bainuen azaroaren 1eko egun batean.

Liburuaren amaierarako lagatzen du Marianak bere hiriko kanposantu ospetsua, La Recoleta: Handik egonez gero ia derrigorrezkoa da bisitaldia. Azkenik, beste ataletan, Lima, Habana, Edinburgh, London, Paris, Praga eta Bartzelona agertzen dira, besteak beste.

Ezin baduzue bidaiatu, beti da alternatiba ona liburuak irakurtzea. Eta bidaiatu ahal baduzue, baina hainbeste kilometro egin bark, hortxe bertan daukazue Derioko hilerria, arratsalde bat bertan igarotzeak merezi duena. Aukeran, egun lainotu batean edo zirimiripean.

 

Apur bat laguntzeko musika, irakurri bitartean: Salieri “Requiem” – YouTube

Zaharra izatea

28/Sep/2021 Bizi gara!, Zaintzaileak, Zarautz Errukitsua

pasos-hacia-una-nueva-vejez_javier-yanguasAdinekoen asteak antolatzen dabiltza gure herrietan egunotan. Herri honetara, adibidez, urriaren 5ean Julio Gomez ekarriko dugu, zainketa aringarrien nazioarteko egunarekin ere bat egiten, Zarautz On eta Zarautz Herri Zaintzailearen arteko urteroko  elkarlana da, laugarren urtez egingo duguna.

Arrasaten, bestela, atzo mahai inguru bat antolatu zuten zahartzaroari buruzkoa, ikuspuntu desberdinak jaso nahian. Bertan egon ginen Izarra Gonzalez (erretiratua), Miguel Laspiur (Arizmendiarrieta Lagunak), Olatz Etxabe (Iturbide egoitza) eta ni neu. Erantzun behar izan genuen lehenengo galdera, bere horretan, mami handikoa zen: Noiz hasten da bat nagusi egiten, zahartzaroan sartzen?

Neure seme-alabei galdetuz gero, 40-50 urterekin erantzungo zuten akaso. Hau da, gurasook daukagun adina. Neuk ere horrela pentsatzen nuen gaztetan, eta horrela esaten nion aitari, zaharra deitzen nion. Haren erantzuna beti zen berdina, zahartzaroaren alternatiba okerragoa zela, ez iristea alegia. Bizitza tarteka oso krudela da, batzuetan galdetzen diot neure buruari zergatik tematzen zen hori esaten. Izan ere, aita marra ofizialean gelditu zen, 64 urterekin hil zen, 65ak egiteko hilabete bat baino gutxiago geratzen zitzaionean.

Dena den, seme-alabak ez dabiltza oso oker. Hilabete honetan iritsi zait koloneko minbizia goiz detektatzeko programan parte hartzeko deia, 50 urte betetzear nagoelarik. Gainera, azken bolada honetan pentsiodunen borroka neuretzat hartzen dut. Asko eskertzen diet egiten ari direnagatik, jo eta ke, eta aldi berean argi daukat oraingo pentsiodunak baino gu geu egon beharko ginela hor, manifestazio eta mobilizazioetan. Gazteagoak garenon etorkizuna da kolokan dagoena, ez eurena.

Beraz, noiz sartzen gara zahartzaroan? Atzo gogoratu nien ekitaldira etorri zirenei pandemian gertatu dena, askorentzat oso inpaktantea izan dena: Paziente larriak zainketa intentsiboetara noiz bidali ditzakegun eta noiz ez. Ez da koronabirusarekin soilik gertatu den gauza bat, hau guztia baino lehen beti planteatzen den dilema baizik. Badaude argi dauden kasu batzuk, bidaltzeko ala ez bidaltzeko. Eta erdian, zalantzak eragiten dituzten kasuak. 80 urteko muga da inon idatzita ez dagoen baldintza, behetik bai eta goitik ez. Noski, badaude 80 urtetik beherako pertsonak funtzionalki edota kognitiboki oso kaltetuta daudenak, eta bidaliko ez genituenak. Eta alderantziz. Pandemiak ekarri duena izan da zorroztasun handiagoa, eta kasu tamalgarriak izan ditugu adinaren arabera bakarrik, kontuan hartu barik autonomia maila eta buruko fakultateen egoera.

65, 70, 75, 80 urte? Gazteak/zaharrak dikotomia planteatzen badugu, txarto hasiko gara nire ustez. Adin ertainekoa ez da oso kontzeptu erakargarria izango, baina hor gaude gutariko asko sartuta, 40-65 urteko tarte horretan (bota gora beheko muga nahi baduzu, baita goikoa ere). Gazteak dira 20-30 urtekoak, zaharrak 80-90 urtekoak. Bai ezta? Eta hemen dator sorpresa: Zaharra edo adinekoa izateak ez du esan, automatikoki, makala, ezdeusa edo baliorik gabekoa. Zaharra eta txarra ez dira sinonimoak. “Zaharra, agurea edo atsoa” ez dira irainak, edo ez ziren izan beharko.

Oso oinarrikoa da hau guztia, baina mota guztietako eufemismoak erabiltzen ditugu egunero hitz tabuak ez aipatzeagatik. 80 urte inguruko paziente batek, gaixotasun aurreratuarekin eta klinikoki larri zegoenak, esan zidan “vejez prematura” zela etorri zitzaiona, Gazte sentitzen zen… baina ez zen. Lege naturala da, 40-45 urtetik aurrera gehien-gehienok galtzen goaz, ilea, indarra, ikusmena, entzumena, oroimena… Biologia hutsa da. Gaur erizain batek esan dit 86 urteko paziente bat ez dela hain zaharra, zaharragoak izaten ditugula. Noski. Baina kontuan hartuta Euskal Herrian horixe dela emakumeen batez besteko bizi-itxaropena, ez dakit ba. Hau da, emakumeak gure herrialdean, batez beste, 86 urterekin hiltzen dira.

Esparru subjetiboa da, zenbakiek ez dute besterik gabe agindu behar, ados. Salbuespen harrigarriak denok ezagutzen ditugu, bejondeiela, Eta bitartean, inork ez du zaharra izan nahi. Nik bai, zalantza barik gainera. Iristea asko gustatuko litzaidake, lorpena izango litzateke. Aitak arrazoia zeukan. Ama ere bidean gelditu zen, 73 urterekin. Zaharra izan eta ahalik eta egoera onenetan, badaezpada ere. Ez dakit 75 urte arte tokatuko zaigun lan egitea…

 

PD.- Argazkian agertzen da Javi Yanguas gerontologoaren liburuaren azala. Adinekoen esparru honetan aditu ezaguna da bera, eta liburuak itxura bikaina dauka.

Sara Etxalar

18/Sep/2021 MikroIpuinak

EtxalarMugan, bi herrialderen artean, kontrabandisten lurraldea izandako hartan. Sara Etxalar herrigunetik gora pare bat kilometrotara bizi da, zubi zaharra gurutzatu eta hilerritik gora. Karabineroa izan zen Daniel senarra, basozaina Mikel semea eta bankaria Usoa alaba. Emagina izandakoa bera, herriko praktikantea, botikariaren laguntzailea eta belar biltzailea.

Sorginen herritik hurbil jaiotakoa, gaztetan ezagutu zuen kanpotik jindako Daniel erretzaile ixila, eta errota zaharra izan zuten bizitoki neguz negu aldameneko herrian. Gaur egun urtegiaren hondoan gelditu den etxe hartan sortu ziren seme-alabak. Mikel baserrian berarekin bizi da, Usoa karrikan. Ehiztariekin nahiko lan ez, eta hilarri borobilak lantzen ere dabil semea, hain ezagunak eta erretratatuak diren horiek. Alabak anitz urte hiriburuan eman zuen, baina gauzak dauden moduan egonda herrirat itzuli da.

Bizitzaren neguan dago Sara, herioaren muga horretan. Bilobak orain gehiagotan igotzen dira, zorionez Ainhoa mendizale amorratua da eta sarritan biltzen da supazter-txokorat, hortik ibili ondoren. Bota eta galtzerdi bustiak lehortzen jarri eta amatxiren istorioak entzutera aulki baxu horretan eserita. Unairekin berriz baserri inguruan paseo txikiak ematea anitz gustatzen zaio Sarari. Ahal izanen duen bitartean, ohantzeak ez jaten saiatuko da. Ainhoa xelebrea eta are barregarria da, baina pazientziarik ez du. Unaik bai, ordea. Horri esker hainbertze errezeta eta sekretu bereganatu ditu.

Txakurra ere ez da oso urruti ibiltzen. Mikelekin edo Ainhoarekin batera basoan zehar ibiltzea da munduan gehien gustatzen zaiona, baina azken garaiotan Sararen ondoan egoten da, zerbait usaintzen du. Ardiak kendu zituztenean, gainera, langabezian gelditu da. Usoa batzuetan damutzen da, faltan botatzen du amak egindako gasna, baina erabakia argi zegoen. Datorrena argi dago, bakoitzak haren modutara egiten dio aitzin. Aitarena azkarra izan zen, ez zuten aitatxi ezagutu bilobek. Amarena polikiago dator. Hirirat ez dute joan beharko aitarekin bezala, ospitalerat, gauzak ongi.

Sara Etxalar azken elurtearen zain dago, bare eta ixilik. Ia dena erranda dago. Unai da haren aitor-entzulea. Eta erretorea, latinoamerikarra bera, ongi bidean doana hizkuntzarekin. Agindu dio bera jada egonen ez denean ere jarraituko duela ikasten, eta elizako organoari nota eder horiek ateratzen. Adineko emakumeak ez du nahi bera lurperatzea, agindu die erraustea eta ontzi batean senarraren hilobiaren ondoan paratzea, eta harrian zera zizelkatzea: “Pertsona ona izaten saiatu zen. Ez zuen beti lortu”.

Bitartean, euria ari du, kanpoan behelainoa eta barrenean epel. Egur gehiago bota du norbaitek sutara.

 

Amatxiri dedikaturik.

Summer of Soul

01/Sep/2021 Musikan, S(u/a)minetik bakera, Zineman

Summerofsoul1969ko udan, NYCko Harlem auzoan, musika jaialdi handia antolatu zuten. Musika beltzen inoizko festibalik handiena, denboran (eta ia espazioan ere) lehiatu behar izan zuena Woodstock erraldoiarekin, New York estatuan antolatutakoa hura ere. Historiako orrialdeetan oihartzun dexente apalagoa izan zuen arren, egun haietako emanaldiak grabatuta eta nonbait gordeta gelditu ziren. Norbaitek biltegi hartatik erreskatatu eta dokumental bikaina egin zuen arte, lehengo egunean zineman ikus-entzun ahal izan genuena. Oso deskubrimendu pozgarria izan da, “Searching for Sugar Man” dokumental gogoangarriaren parekoa edo ia.

Komunitate baten duintasuna sendotzea kulturaren bidez, zehazki musikari esker. Horrela laburbildu dezakegu uda hartan gertatutakoa. Kontuan hartu behar ditugu hamarkada hartako lau mugarriak: John Fitzgerald Kennedy-ren hilketa 1963an, Malcolm X-rena 1965ean eta Robert F. Kennedy eta Martin Luther King-enak 1968an. Afroamerikarren eskubide zibilen alde lan egindako pertsona gako hauen heriotza biolentoek Harlemeko kaleetan erantzun biolentoak eragin zituzten urte haietan. Eta indarkeria haren antidoto edo prebentzio moduan muntatu zuten hain zuzen ere musika jaialdia aste haietan.

Bizipoza da dokumentalak transmititzen duena, iluntasunaren gainetik argia eta indarra. Soul, R&B, gospel eta musika beltz eta latinoen erritmoen bidez bakea, zentzu batean. Nina Simone, B.B. King, Stevie Wonder, Gladys Knight eta beste artista beltz batzuen zerrenda luzea topatuko duzue harribitxi honetan, zinema aretoetan edo etxean bertan ikus-entzuteko aukera duzuena.

PD.- “Summer of Soul: Cuando la revolución no pudo ser televisada”. El Sótano, Radio 3.

 

Featuring WPMU Bloglist Widget by YD WordPress Developer

Skip to toolbar